التحفة القوامیة فی ققه الإمامیة

كتاب «اللمعة الدمشقيّة» يكى از آثار كم‌ نظير بجاى مانده از شهيد اول(قده) مى‌باشد. اين كتاب كه در بردارندۀ يك دوره از مهم‌ترين مباحث فقهى مى‌باشد كه به سبك فقه فتوايى نوشته شده و گاهى نيز به صورت بسيار مختصر مباحث استدلالى در آن ديده مى‌شود و به دليل اختصار و تعابير روان همراه با نظم و ترتيب از جايگاه خاصى برخوردار است. از آنجا كه شهيد اول اديب بزرگ و شاعر با ذوقى بوده است، به تعابير فقهى متداول آن زمان بسنده ننموده است بلكه با دگرگونى در تعابير فقهى زمان خود و با استفاده از علم معانى و بيان و بكارگيرى زيباترين تعابير اثرى جاودانه را ايجاد نموده است. شهيد اول در اين كتاب در ابتدا احكام هر باب را ذكر نموده و پس از آن مسائلى كه با اين احكام ارتباط داشته و سپس مستحبات و مكروهات را بيان نموده است و آن چنانكه در پايان كتاب آمده است نظريات مشهور از فقها در آن ذكر شده: «و لم نذكر فيها سوى المهم و هو المشهور بين الأصحاب.»از نظر تعريف اصطلاحات فقهى، اين كتاب حتى از آثار محقق حلّى( م 676 ق) و علامۀ حلى( م 726 ق) نيز پيشى گرفته است و مؤلف با استفاده از نتايج تلاش قدماى از علماء به پى‌ريزى سبكى جديد در فقه در آن عصر پرداخته است.
مباحث كتاب اللمعة الدمشقيّة نظير شرائع الإسلام در 4 قسمت عبادات، معاملات، ايقاعات و احكام مطرح شده است ولى از نظر تقسيم‌بندى كتاب‌ها در بعضى موارد با كتب فقهى متداول تفاوت‌هايى دارد. اين كتاب‌ها عبارتند از: طهارة، صلاة، زكاة، خمس، صوم، حج، جهاد، كفارات، نذر و توابع آن، قضاء، شهادت، وقف، عطيّه، متاجر، دين، رهن، حجر، ضمان، حواله، كفاله، صلح، شركت، مضاربه، وديعه، عاريه، مزارعه، مساقاة، اجاره، وكالة، شفعه، سبق و رمايه، جعاله، وصايا، نكاح، طلاق، خلع و مباراة، ظهار، ايلاء، لعان، عتق، تدبير و مكاتبه، اقرار، غصب، لقطه، احياء موات، صيد و ذبائح، اطعمه و اشربه، ميراث، حدود، قصاص، ديات. از كتاب طهارت تا جهاد، قسمت عبادات است و ساير قسمت‌ها با يكديگر آميخته شده‌اند. از كتاب شركة تا نكاح، قسمت معاملات است، و كتاب‌هاى حدود، قصاص، ديات، قضاء و شهادت، قسمت احكام است و بقيۀ كتاب‌ها قسمت ايقاعات مى‌باشند. كتاب اللمعة الدمشقية از زمان تأليف مورد توجه فقها واقع شده و شروح و حواشى متعددى بر آن نوشته شده است و حتى آن را منظوم ساخته¬اند. صاحب الذريعة در مورد اين شروح مى‌نويسد: و قد حظى من تأخر عنه من الفقهاء و تولّوه بالشرح و التعليق و من أهم الشروح و أشهرها الروضة البهيّة في شرح اللمعة الدمشقيّة. از کتبی که لمعه را به شعر در آورده میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
• الهداية المهديّة، از عبد الكريم جرجانى( زنده در 1304 ق).
• لؤلؤ الأحكام، نخبة الأحكام، از شيخ على بن محمد جعفر شريعتمدار استرآبادى( ذ/ 24/ 92).
• كنز الدر الأيتام.
• التحفة القواميّة، سيد قوام الدين محمد بن محمد مهدى سيفى قزوينى( ذ/ 3/ 462 و 1/ 490).
میرزا قوام در این کتاب، متن لمعه را به حالت منظوم آورده است. التحفة القواميّة از بهترین آثار بر جای میرزا قوام الدین می¬باشد. و مترجمین وی همه از آن یاد نموده اند. درباره¬ی تاریخ دقیق کتابت التحفة القواميّة نمی¬توان نظری قاطع به دست داد. نسخه های مختلفی از این کتاب در دست است که بعضاً در زمان خود مبیرزا قوام کتابت شده و هر یک سال جداگانه ای برای خود دارند. نسخه¬ا¬ی هم که به دست خودشان کتابت شده متاسفانه فاقد تاریخ است. با این همه، آنچه به یقین نزدیکتر است، این است که این اثر، در فاصله میان سالهای 1107تا1105 تألیف شده است. ولی در مورد تاریخ اتمام این اثر اختلافی وجود ندارد و این نظم در سال 1112 ه به اتمام رسیده است و ماده تاریخ آن را ایشان جمله¬ی «لله تحفتي الجسيمة» می¬باشد.
اين كتاب در میان ارباب تراجم یکی از معروف ترین تأليفات مبیرزا قوام الدین و یکی از مفيدترين کتب آموزشی لمعه است، كه در عين ايضاح مراد و اتقان مرام، موجز و مختصر است.